قلب آدمی، خانه خداوندی اوست که هر دم وجود خویش را به گرد آن طواف می‌دهد و لبیک می‌گوید. چون به شهر آیی و در میان اجتماع قرار بگیری، “مسجد” خانه خداوندی توست که آفتاب، آب و آینه به طوافش می‌آیند. جایی که جان‌های عشاق، از خویشتن خویش بیرون آمده و در جمع جان‌ها به وحدت می‌نشینند.
باشگاه ایده‌پردازان مسجدی، آخرین سه شنبه سال را به معرفی مسجد جامع عتیق شیراز اختصاص داده است، مسجدی که شعاع آفتاب از میان چهارطاقی‌هایش با چشمان نمازگزاران می‌آویزد و خدای‌خانه‌اش، کعبه دل‌انگیز جان را روایت کرده و با نوای قرآن های خطی‌اش، جان را صفا می‌دهد:
شناسنامه
نام مسجد: مسجد جامع عتیق، مسجد آدینه
بانی مسجد: عمرولیث صفاری
سال ساخت: ۲۸۱ ه. ق و مرمت در سال ۱۳۰۱ ه. ق
محل ساخت: جانب شرقی حرم مطهر شاهچراغ(ع)
ویژگی های مسجد
۱.ثبت به عنوان مسجد تاریخی در دیماه ۱۳۱۰ با شماره ۷۲
۲.استفاده از الگوی کعبه و چهارطاقی در ساخت مسجد
ایده های مسجد
هسته اصلی شهر
مسجد جامع عتیق که با نام مسجد جامع یا مسجد آدینه هم خوانده شده است، هسته مرکزی شهر شیراز است که حول آن شهر شکل گرفت و گسترش یافت. این مسجد را اولین هسته تاریخی شهر شیراز خوانده‌اند، مشتمل بر بنایی مرتفع که دارای چندین حجره و شبستان است و برخی قسمت‌های آن دوطبقه می‌باشد.
این مسجد دارای ۶ درب ورودی و خروجی بوده است. یک درب در ضلع شمالی، یک درب در ضلع جنوبی، دو درب در ضلع غربی و دو درب در ضلع شرقی. ملاحظات جغرافیایی و ریاضی در ساخت مسجد نشان جامعیت و اهمیت آن به عنوان مرکز شهر بوده است.
تجلی ولایت در معماری
وقتی به مسجد می‌نگری، طاق نمایی می‌بینی که در ضلع غربی آن، دالان درب دوازده امام(درب شمالی) و پنج طاق نما قرار گرفته است و در پشت این دالان و طاق نماها، شبستان کوچکی قرار گرفته است. بر روی ستون‌ها و بدنه این شبستان کاشی کاری شده و بر روی کاشی‌ها، آیات قرآنی، احادیث و تصاویر گل و بته و خطوط اسلیمی نقش بسته است.
عدد پنج و ۱۲ در جای جای معماری و در پیچ و خم آیات و نگاره‌ها مشاهده می‌شود. در حاشیه بالایی شبستان سوره هل أتی به خط نسخ بر روی کاشی نگاشته شده است. در دو طرف شبستان دو طبقه وجود دارد که سقف آن از آجر است و در انتهای آن نیز، محرابی کاشی‌کاری شده قرار دارد که بر فراز آن به خط کوفی سوره توحید و نام پنج تن و در زیر آن دو آیه قرآنی به خط نسخ نگاشته شده است.
سنگاب های زلالی و طهارت
صحن مسجد با مساحت ۱۶۷۲ متر مربع با سنگ های مرمر مفروش بوده و در دالان های ورودی مسجد چندین سنگاب وجود داشته که همیشه پر آب بوده تا موقع ورود اشخاص به مسجد، ابتدا پای خود را بشویند و وضو بگیرند و پس از آن وارد صحن شوند. هم اینک یکی از این سنگاب‌ها که قطر داخلی آن نزدیک به یک متر است و ناحیه خارجی آن دوازده ضلعی است، هم چنین در اطراف آن نقش و نگارهایی وجود دارد و گرداگرد آن آیات قرآنی و اسلامی نگاشته شده است.
در جلو پلکان ورودی موزه پارس یک نمونه سنگاب نصب شده است. البته خطوط و نقوش این سنگاب به جهت تأثیر آب، کاملا مشخص نیست. هم اینک نیز سه نمونه از این سنگاب‌ها در ابتدای صحن همانند نمونه پیشین آن به صورت دروازده ضلعی موجود است.
خدایخانه، خانه خدا
در وسط صحن مسجد، بنایی مکعب شکل از گچ و سنگ ساخته شده است که نزدیک به یک متر از سطح زمین بلندتر است و گرداگرد آن را ایوانی به عرض دو متر فرا گرفته است. این بنا که در سال ۷۵۲ ه.ق به دستور شاه شیخ ابواسحاق اینجو حاکم فارس، ساخته شده، دارالمصحف، بیت‌المصحف، خدایخانه و یا خداخانه خوانده می‌شود.
این بدان جهت است که در این مکان علاوه بر قرآن‌هایی تاریخی به خط امیرالمؤمنین علی(ع)، امام حسن(ع)، امام صادق(ع) و چند تن از صحابه پیامبر و تابعین او نگاهداری می شده است. محل تلاوت قرآن نیز بوده است. عمارت خدایخانه و ایوان‌های آن، دارای ۱۲ متر طول و ۱۰ متر عرض است و مساحت اتاقی که در وسط آن قرار گرفته است به ابعاد ۸ متر طول و ۶ متر عرض می باشد که از سنگ و گچ ساخته شده است. در ضلع شرقی و غربی این اتاق، دو سنگ مشبک قرار دارد و در دو ضلع جنوبی و شمالی آن، هر کدام یک در ورودی است که بر روی در ضلع شمالی خاتم کاری صورت گرفته است.
در چهار گوشه خدایخانه، چهار ستون مدور مغازه مانندی وجود دارد که نمای بیرونی آن از سنگ‌های مکعب شکل آجر مانندی است که لابه‌لای آن سنگ‌های رنگین به کار رفته و با گچ نصب شده است. روی سنگ‌های ازاره پایین نیز نقش و نگارهایی دیده می‌شود.
